Het Alkmaarse Heiligegeesthuis
1386-1576

Met de Grote of St.Laurenskerk en het Stadhuis in de Langestraat is het Waaggebouw Alkmaars bekendste monument. Dankzij de wereldberoemde kaasmarkt kent iedereen de waag. Het Waaggebouw was oorspronkelijk (vanaf 1386) een hospitaal (Heiligegeesthuis). Die inrichting hield in 1576 op te bestaan en het gebouw diende na een ingrijpende restyling vanaf 1582 als waag. Veel steden in binnen- en buitenland hadden heiligegeesthuizen: hospitalen voor de armen die niet terecht konden in de gasthuizen en die niet meer thuis konden blijven. De mensen kwamen in een heiligegeesthuis om er te sterven. Nu lag er naast het Alkmaarse Heiligegeesthuis ook een gasthuis (‘het gasthuys staende an ‘t heylichgeesthuys’) en om die reden denkt bijna iedereen sinds eeuwen dat de genoemde arme zieken in dat gasthuis lagen en het Heiligegeesthuis een grote kapel was. Dat was niet het geval. Het gasthuis was een baaierd, een nachtopvang voor vreemde en passerende arme personen. Die konden er drie nachten logeren maar kregen er niet te eten. Onder deze personen - veelal mannen - waren arme reizigers en pelgrims. Dat is precies wat we zien op het vijfde paneel van de Zeven Werken van Barmhartigheid (1504) van de Meester van Alkmaar. Daar worden pelgrims naar binnen geleid in dat gasthuis. Waar verbleven in Alkmaar de arme zieken dan? In bedden in het hospitaal, in de grote hal die aan de oostzijde uitliep in een open kapel. Een zelfde situatie is nog altijd te zien in de Grande salle des pauvres van de Hospices de Beaune (Bourgondië). Ook daar is in de zelfde grote zaal achter een hek een open kapel. De dood was dagelijkse gast in het Alkmaarse Heiligegeesthuis en dat verklaart dat onder de drie priesters die vast aan de kapel waren verbonden er een alleen laatste missen las: eenvoudige requiemmissen. Alle zieken konden konden de rituelen volgen vanuit hun bedden en er hun voordeel mee doen. De priester van de laatste missen verdiende het meest van alle medewerkers; hij had het druk.

Jurjen Vis